و يقلل فيه من شرب الماء و يحمد فيه الرياضة.

در اين ماه از خوردن آب بايد كم كرد و پرداختن بكار سخت كه جوارح را به رنج بيشترى مى‏افكند پسنديده است.

در اوائل پائيز كه هوا كمى سرد شده و عمل تعريق خيلى كم مى‏شود احتياج بدن به رطوبت نيز كاهش مى‏يابد نوشيدن آب بمقدار زياد باعث زيادى رطوبات و سستى اعصاب و كندى ذهن و سوء هاضمه و مايه استعداد مزاج براى امراض بسيار ميگردد علاوه ميل طبيعى بآب نيز كم مى‏شود نوشيدن مايعات بحد افراط بر خلاف طبيعت و خواهش بدنست و موجب اختلالات زياد خواهد شد.

در فصل گرما چون عمل تعريق بيشتر انجام مى‏گيرد يك قسمت از ترشى بدن از راه مسامات خارج مى‏شود در نتيجه پوسته‏اى از ترشى روى پوست بدن كشيده و آن را از ابتلاى بامراض جلدى و سوداوى مصونيت ميدهد.

در پائيز و زمستان چون عمل تعريق كم مى‏شود قهرا ترشى كمتر خارج شده و خارش‏ها و انواع اگزماها بروز ميكند.

براى تحريك غدد ترشحى عرق در پائيز بايد بكارهاى سخت پرداخت تا نتيجه فوق حاصل گردد.

تحريك اعضاء و جوارح در هواى سرد فوايد بسيارى دارد كه از جمله باز شدن مسامات بدن و تسهيل عمل تنفس در هواى‏ آزاد است.

تحريك اعضاء بدن را گرم ميكند و با تقابل سرماى خارجى اعتدالش محفوظ مى‏ماند.

طب الرضا عليه السلام / ترجمه امير صادقى، ص: 164

و يستعمل فيه اكل اللحوم بالتوابل.

و گوشت را با ادويه‏جات و حبوبات مصرف كنند.

ادويه‏جات كه عبارت از سائيده ساق و دانه گياههاى خوشبو و مفيد است بهترين وسيله طبيعى براى ضد عفونى كردن معده و روده‏ها است.

معمولا دواجاتى را كه در طبخ غذا بكار ميبرند و يا با آن ميل ميكنند عبارت است از نمك- فلفل- زردچوبه- دارچين- ميخك- گلپر- هل- ريشه جوز- زعفران- كنجد- خشخاش- تمرهندى- رازيانه- زنجبيل- زيره- سياه‏دانه و غيره.

تمام داروهاى فوق علاوه بر خواص غذائى داراى اثر ضد عفونى نيز هستند و از اين جهت خوردن آنها با گوشت كه بيش از هر چيز توليد عفونت ميكند بسيار مفيد است.

حبوبات علاوه بر آنكه سرشار از مواد سفيده‏اى هستند داراى باكتريهائى نيز مى‏باشند كه بكمك آنها ازت كاملا جذب مى‏شود، از مضار گوشت آنست كه از جذب ازت جلوگيرى مى‏كند و اين بعلت آنست كه از ساير غذاها بيشتر حرارت مى‏خواهد و ايجاد حرارت مى‏كند اما گوشتى كه با حبوبات پخته مى‏شود اين خسارت را ببار نمى‏آورد.

توابل كه با گوشت و غذا مصرف مى‏شود شامل انواع چاشنى‏ها نيز ميباشد سركه غوره و آلوچه- گوجه فرنگى- گوجه ايرانى- سماق- رب انار و آب انار و ليمو و مانند آنها.

طب الرضا عليه السلام / ترجمه امير صادقى، ص: 162

و الرمان المر و الفاكهة بعد الطعام.

در اين ماه خوردن انار ملس و ميوه بعد از طعام سودمند است.

ميوه‏ها هر كدام و هر نوعى از آنها داراى خواصى مخالف و ويتامين‏ها و املاح مختلفى هستند و بهمين جهت هر يك از آنها در معالجه بيمارى مخصوصى نافعست ولى براى آنكه بتوانيم آنها را جزء برنامه غذائى خود قرار دهيم لازم است تابع فصل و محيط باشيم يعنى در هر محل و شهرستانى كه بسر ميبريم از ميوه مخصوص آنجا بخوريم و در هر فصلى از زمان هستيم از ميوه‏هاى حاصل در آن فصل استفاده كنيم زيرا طبيعت مانند ما دچار اشتباه نميشود چون از خود ميل و اراده و اختيار ندارد كارگذار جهان او را بوظيفه خود راهنمائى ميكند- تبعيت از فصول كمبود املاح معدنى ما را جبران ميكند هنگام زمستان كه تغذيه ما بيشتر از مواد گوشتى و چيزهائى است كه ويتامين ب زيادتر دارد تحفه‏هاى طبيعت بيشتر ميوه‏هاى ترش است و چيزهائى است كه ويتامين ث بيشتر دارند، در فصل تابستان كه بدن محتاج بآب زيادتر است تحفه او ميوه‏هاى آبدار است و در فصل پائيز كه ويتامين ب بدن ما تقليل مى‏يابد ميوه‏ها بيشتر شيرين و حاوى ويتامين ب است.

بطور كلى ميوه‏هاى شيرين را بهتر است بعد از صرف غذا بخوريم چنان كه خوردن ميوه‏هاى ترش قبل از غذا نيكوتر است.

شيرينى از نظر آنكه تبديل به ترشى مى‏شود و اسيد معده را زيادتر مى‏كند در هضم غذا مؤثر است ترشى از جهت آنكه غدد ترشحى امعاء و بزاق را تحريك ميكند موجب تحريك اشتها و رغبت مى‏گردد.

طب الرضا عليه السلام / ترجمه امير صادقى، ص: 161

ماه دوم پائيز

تشرين الاول احد و ثلثون يوما فيه تهب الرياح المختلفة و يتنفس فيه ريح الصبا و يجتنب فيه الفصد و شرب الدواء.

تشرين اول ماه دوم پائيز و سى و يك روز مى‏باشد در آن بادهاى مختلف ميوزد و باد صبا نفس ميكشد در اين ماه از فصد (رگ زدن) و آشاميدن دوا بايد اجتناب كرد.

بادها از نظر تأثيرهاى مختلفى كه دارند و باعتبار اختلاف جهاتى كه در وزيدن آنها است بنام‏هاى مختلفى ناميده شده‏اند.

عواصف- بادهائيست كه بر اثر تراكم شديد موجب شكستن درختها و خراب كردن عمارتها و غرق كردن كشتيها و خلاصه ايجاد طوفانهاى سخت و مهيب است.

حوامل- بادهائيست كه حامل اجرام صغار جوى گردو خاك و ميكرب و بوهاى مختلف و سرما و گرما و انواع بيماريها است و ريح السموم از دسته آنها است.

لواقح- بادهائيست كه مانند روح در بدن درختها مى‏دمد و حيات آنها را تجديد ميكند و آنها را ببارها و شكوفه‏ها آبستن ميكند و موقع وزش اين باد هنگام بهار است.

ريح الشمال- بادى است كه از سمت شمال ميوزد و غالبا همراه سرما و خشگيست.

ريح الصبا- از طرف مشرق مى‏آيد و خوشترين نسيم‏ها است.

در فصل پائيز چون خون از هيجان ساقط مى‏شود رگ زدن مفيد

نيست و چون مزاج حيوان و نبات آماده قبول تحفه‏هاى طبيعت نيست و تنها باستفاده از ذخاير قبلى خود اكتفا ميكند آشاميدن دوا مصلحت نمى‏باشد.

طب الرضا عليه السلام / ترجمه امير صادقى، ص: 158

بدان‌كه بيست و سه امر به آب نوشيدن تعلّق دارد: يك امر واجب، و سيزده امر سنّت، و يك امر حرام، و هشت امر مكروه.

امّا يك امر واجب:
گردانيدن [1] دهن از موضع طلا و نقره اگر ظرف نقره‌كوب يا طلاكوب باشد، چنانچه مذكور شد.

امّا سيزده امر سنّت:
اوّل آنكه: در وقت آب خوردن اين دعا بخواند: «الْحَمْدُللّٰهِ مُنَزِّلِ الْمٰآءِ مِنَ السَّمٰآءِ، وَمُصَرِّفِ الْامْرِ كَيْفَ يَشٰآءُ، بِسْمِ اللّٰهِ خَيْرِ الْاسْمٰآءِ».

دوم آنكه: بعد از آب خوردن اين دعا بخواند: «الْحَمْدُللّٰهِ الَّذٖيْ سَقٰانٖيْ مٰآءً عَذْبًا وَلَمْ يَجْعَلْهُ مِلْحًا اجٰاجًا بِذُنُوبٖيْ، الْحَمْدُللّٰهِ الَّذٖيْ سَقٰانٖيْ فَارْوٰانٖيْ وَاعْطٰانٖيْ فَارْضٰانٖيْ وَعٰافٰانٖيْ وَكَفٰانٖيْ، اللّٰهُمَّ اجْعَلْنٖيْ مِمَّنْ تُسْقٖيْهِ فِي الْمَعٰادِ مِنْ حَوْضِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله و سلم وَتُسْعِدُهُ بِمُرٰافَقَتِهٖ بِرَحْمَتِكَ يٰا ارْحَمَ الرّٰاحِمٖيْنَ».

سوم آنكه: آب را بمكد.

چهارم آنكه: آب را به هردو دست بنوشد.

پنجم آنكه: به سه نفس بنوشد اگر آب دهنده غلام باشد.

ششم آنكه: به يك نفس بنوشد اگر آب دهنده آزاد باشد.

هفتم آنكه: آب بسيار ننوشد، چه بسيار نوشيدن آب مادۀ جميع مرضهاست.

هشتم آنكه: از نزديك دستۀ كوزه و از موضع شكسته آب ننوشد.

نهم آنكه: در وقت آب نوشيدن حضرت امام حسين عليه السلام را ياد نمايد و صلوات فرستد و قاتلان او را لعن كند، چه اگر آن حضرت را ياد نمايد و بر قاتلان او لعن فرستد صد هزار حسنه در ديوان اعمال او ثبت مى‌شود، و صد هزار گناه از ديوان اعمال او محو مى‌شود، و صد هزار درجۀ بلند او را روزى مى‌گردد.

دهم آنكه: آبى‌كه از ناودان خانۀ كعبه فرود آيد نوشيدن، چه سبب شفاى مرضها در آن است.

يازدهم: آب زمزم نوشيدن، چه در آن شفاى مرضهاست.

دوازدهم: آب باران نوشيدن، چه سبب شفاى امراض است.

سيزدهم: هديه بردن آب زمزم به شهرها.

و امّا يك امر حرام:

و آن در ظرف طلا و نقره آب نوشيدن است.

و امّا هشت امر مكروه:

اوّل: آب نيل مصر نوشيدن، چه در حديث آمده: كه دل را مى‌ميراند «1».

دوم آنكه: به يك نفس آب نوشيدن اگر آب دهنده غلام باشد.

سوم آنكه: به سه نفس آب نوشيدن اگر آب دهنده آزاد باشد.

چهارم: به يك بار سر كشيدن و فرو بردن آب، چه آن باعث مرض كباد مى‌شود و آن مرضى است در جگر.

پنجم: ايستاده آب نوشيدن.

ششم آنكه: از نزديك دسته كوزه، و از موضع شكسته آب نوشيدن.

هفتم: بسيار آب نوشيدن.

هشتم: تگرگ خوردن.

جامع عباسى و تكميل آن .ص: -780‌-779

چغندر: از حضرت امام بحقّ ناطق امام جعفر صادق عليه السلام منقول است كه: آن دفع جذام مى‌كند و شفاى مرضهاست و استخوان را سخت مى‌گرداند «1».

كماة: آب آن شفاى درد چشم است.

تُرب: از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام منقول است كه: در آن سه خصلت است؛ ورق اوبادها را مى‌شكند، ومغز او بول را ميراند، و اصل او بلغم را برطرف مى‌سازد «2».

كرز «3»: امان است از قولنج و بواسير، و باه را قوى مى‌گرداند.

شلغم: جذام را مى‌برد.

بادنجان: مرض را مى‌برد و طبيعت را به اصلاح مى‌آورد.

پياز: قوّت باه مى‌دهد، و بلغم را مى‌برد، و پشت را سخت مى‌گرداند، و تب را زايل مى‌كند، و مرض وبا را برطرف مى‌سازد.

سعتر «4»: خوردن آن پيش از طعام رطوبتها را دفع مى‌كند.

جامع عباسى و تكميل آن .ص: 779‌

______________________________
(1) كافى 6: 372. وسائل 25: 207.
(2) كافى 6: 371. وسائل 25: 205.
(3) آلبالو.
(4) مرزه.

امرود(1): دل را جلا مى‌دهد، و معده را دباغت مى‌كند خصوصاً در وقتى‌كه طعام خورده باشد.

آلو: اطفاى حرارت مى‌كند، و صفرا را ساكن مى‌سازد، و خشك آن جوشش خون را فرومى‌نشاند و مرض را ميراند.

اترُج: بعد از طعام خوردن نافع است، و حضرت رسالت پناه صلى الله عليه و آله و سلم ترنج سبز را دوست مى‌داشته‌اند.

سنجد: دباغت معده مى‌كند، و بواسير را زايل مى‌سازد، و ساقين را قوى مى‌كند، و تقطير بول را نافع است.

كاسنى: امان است از قولنج هر صبح هفت ورق از آن، و بر هر ورقى از آن قطره‌اى از آب بهشت است، و باه را زياده مى‌كند، و فرزند را نيك مى‌سازد، و در آن شفاى هزار مرض است.

باد روج: يعنى ريحان كوهى سُدّه را مى‌گشايد، و اشتهاى طعام مى‌آورد، و سل را مى‌برد، و هضم طعام مى‌كند و حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام آن را دوست مى‌داشته‌اند.

گندنا «2»: جهت سپرز نافع است، و اگر سه روز بخورند بوى دهن را خوش مى‌گرداند، و بادها را دفع مى‌كند، و قطع بواسير مى‌كند، و امان است از جذام، حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام آن را با نمك مى‌خورده‌اند.

كرفس: طعام الياس و يوشع و يسع پيغمبران است، خوردن آن باعث زيادتى حافظه مى‌گردد، و دل را پاك مى‌كند، و جنون و جذام و برص را برطرف مى‌سازد.

خرفه «3»: حضرت فاطمه عليها السلام آن را دوست مى‌داشته‌اند.

كاهو: خون را صاف مى‌كند.

سداب «4»: عقل را مى‌افزايد.
______________________________
(1) گلابى.
(2) گندنا: تره.
(3) گياهى است تيره … داراى تخم‌هاى ريز و سياه كه در پزشكى به كار مى‌رود.
(4) گياهى است از ردۀ دو لپه. برگهايش ضخيم و سبز مايل به آبى و گلهايش زرد رنگ و ميوه‌اش كپسول كه داراى دانه‌هاى قهوه‌اى است.

جامع عباسى و تكميل آن  ص: 778‌