اگر جهاد و حج چند نوع است، ولى نماز صدها نوع است.

 با یك نگاه ساده به كتاب مفاتیح‏ الجنان علاّمه محدّث حاج شیخ عباس قمى، مى‏ توان انواع نمازهاى مستحبّى را كه براى مكان و زمان‏ هاى خاص وارد شده است، مرور نمود كه البتّه در یك كتاب مستقل به نام «نمازهاى مستحبّى» جمع ‏آورى و عرضه گردیده است.

منبع: کتاب 114 نکته درباره‌ی نماز

 نماز، وسیله دوری از فساد و فحشا : إنَّ الصَّلوةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ نماز انسان را از فساد و تباهی باز می‌‌دارد.

 نماز، وسیله یاد خدا : «أقِمِ الصَّلوةَ لِذِکْرِی»؛ برای یاد من نماز بر پا دارید.
 نماز، وسیله رهایی از عذاب : رسول خدا ص : هیچ نمازی وقتش نمی‌‌رسد مگر آنکه فرشته‌‌ای پیشاپیش مردم ندا می‌‌دهد‌ای مردم! به سوی آتشهایی که بر پشت خویش (آخرت) افروخته‌‌اید بپا خیزید و با نماز خواندن، آن را خاموش سازید.

 نماز، وسیله پاک شدن گناهان : امام صادق ع : هر کس دو رکعت نماز بخواند و بداند که در آن دو چه می‌‌گوید، از نماز فارغ می‌‌شود در حالی که گناهی بین او و خدا نمانده ا

منبع :
ثواب الاعمال، شیخ صدوق، 1364 ،ص81

نماز راستین

روزی ابوحنیفه خدمت امام صادق ع ، رسید و عرض کرد: من فرزندت موسی بن جعفر علیهما السلام را دیدم که نماز می‌‌خواند و مردم از جلوی او عبور می‌‌کردند اما او مانع آنها نمی‌‌شد و همچنان نماز می‌‌خواند در حالی که این کار درست نیست. امام صادق علیه السلام فرمود: فرزندم موسی را صدا بزنید. وقتی خدمت پدر آمد، امام از او پرسید: ابوحنیفه می‌‌گوید تو مشغول نماز بوده‌‌ای و مردم از جلویت رفت و آمد می‌‌کرده‌‌اند اما تو آنها را نهی نمی‌‌کردی. عرض کرد: پدر جان! آیا آن کس که من برای او نماز می‌‌خوانم به من نزدیک‌‌تر از آن نیست که رفت و آمد مردم نتواند حضور قلب مرا در نماز به هم زند. مگر خداوند متعال نفرموده است که ما به ایشان از رگ گردن نزدیک‌‌تر هستیم؟
امام صادق علیه السلام فرمود: «فدایت شوم که اسرار الهی در قلب تو وجود دارد.»
منبع  :
بحار الانوار، ج 10، ص 204؛ ج 48، ص 171

برخی آسیبهای نماز

عدم حضور قلب : رسول خدا ص : خدا به نماز کسی که بدون حضور قلب به جا می‌‌آورد نگاه نمی‌‌کند.
رسول خدا ص : کسی که دو رکعت نماز بخواند و چیزی از دنیا او را به خود مشغول ندارد، گناهان گذشته‌‌اش آمرزیده می‌‌شود.

 به تأخیر انداختن نماز : امام حسن عسکری ع : ملعون است ملعون است کسی که نماز صبح را تا رفتن ستاره‌‌ها به تأخیر اندازد و ملعون است ملعون است کسی که نماز عشاء را تا پدیدار شدن همگی ستارگان به تأخیر اندازد.
 منبع :
اصول کافی، ج 3، ص 27

امام صادق عليه السّلام فرمود:

“ما كودكان خود را در حالى كه پنج ساله هستند به خواندن نماز امر مى‌كنيم، و شما به اطفال

خويش وقتى هفت ساله شدند دستور نماز خواندن دهيد. همچنين ما كودكان خود را هنگامى

كه هفت ساله شدند به گرفتن روزه امر مى‌كنيم بدان مقدار كه از يك روز روزه مى‌توانند، هر

چند تا نصف روز يا بيشتر از آن و يا كمتر از آن باشد، و وقتى تشنگى يا گرسنگى بر ايشان غلبه

كرد افطار مى‌كنند تا به اين ترتيب به گرفتن روزه عادت كنند و توان گرفتن آن را بيابند، و شما نيز

فرزندان خود را هنگامى كه نه ساله شدند بگرفتن روزه واداريد هر چقدر از يك روز را كه مى‌توانند

روزه بگيرند، و وقتى تشنگى بر ايشان غلبه كرد روزۀ خود را افطار كنند.”

من لا يحضره الفقيه - ترجمه؛ ج‌1، ص: 426

هشام بن حكم به امام صادق عليه السلام عرضكرد: مرا از آنچه سجده كردن بر آن جايز است، و آنچه سجود بر آن جايز

نيست آگاه فرما، آن حضرت فرمود:
سجده كردن جايز نيست مگر بر زمين يا بر آنچه از زمين رويد غير از خوردنيها و پوشيدنيها (يا آنچه غير قابل خوردن و غير

قابل پوشيدن كه زمين بروياند) پس هشام به آن حضرت گفت: فدايت گردم علّت اين كه بر خوردنى و پوشيدنى سجده

نبايد كرد چيست؟ آن حضرت پاسخ فرمود: چون سجود عبارتست از خضوع و فروتنى براى خداوند عزّ و جلّ، پس شايسته

نيست كه سجود يا خضوع بر چيزى كه خورده يا پوشيده مى‌شود بعمل آيد، زيرا اهل دنيا بندگان مأكولات و ملبوسات‌اند

(يا در برابر آنچه خورده و پوشيده مى‌شود همچون بنده‌اند در برابر مولاى خود) و سجده‌كننده در حال سجود خود در

عبادت خداوند عزّ و جلّ و بندگى و تذلّل بسر ميبرد، پس با اين اوصاف شايسته نيست كه پيشانى خود را بهنگام

سجودش بر معبود اهل دنيا كه به نيرنگ و‌
فريب آن فريفته شده‌اند گذارد، و سجده كردن بر زمين بهتر و برتر از ساير چيزها است (كه بر آنها سجود جايز است)

زيرا زمين در نشان دادن فروتنى و خضوع و خاكسارى در برابر خداوند عزّ و جلّ گوياتر و رساتر و كاملتر است.

من لا يحضره الفقيه - ترجمه، ج‌1، ص: 415‌

از امام حسن مجتبى عليه السّلام روايت شده كه فرمود: عدّه‌اى از يهود نزد پيامبر صلّى اللّٰه عليه و آله آمده و داناترين آنها در بارۀ مسائل از آن حضرت سؤال كرد و جزء سؤالاتى كه از آن حضرت پرسيد اين بود كه گفت: بفرمائيد تا بدانم براى چه خداوند عزّ و جلّ اين نمازهاى پنجگانه را در طول شبانه روز در پنج نوبت بر امّت تو مقرّر فرمود؟ پس پيامبر صلّى اللّٰه عليه و آله فرمود: همانا خورشيد را در هنگام زوال حلقه‌ايست كه بدان داخل مى‌شود و در اين هنگام هر چه در ميان عرش (آسمان) و زمين است بتسبيح و تحميد پروردگارم جلّ جلاله زبان ميگشايد (ظاهرا منظور از حلقه‌اى كه خورشيد داخل آن مى‌شود همان خطّ يا دائرۀ فرضى نصف النّهار است و اگر چنين باشد زوال شمس نسبت به شهرها و بلاد مختلف كه طول جغرافيائى آنها روى كرۀ زمين اختلاف دارد متفاوت است لذا زوال اختصاص بوقت معيّن چنان كه از ظاهر عبارت استفاده مى‌شود ندارد و با توجّه به همين اختلاف است كه اوقات نماز در بلاد‌ مختلف با هم تفاوت دارد)
و چون داخل آن شد زوال خورشيد صورت ميگيرد و در اين هنگام هر چه تحت عرش است (يا در ميان زمين و عرش است) به تسبيح و تحميد پروردگارم جلّ جلاله زبان ميگشايد، و اين همان ساعتى است كه پروردگارم جلّ جلاله صلوات و رحمت و بركات خود را بر من نازل ميفرمايد و خداوند در اين موقع بر من و امّتم نماز را واجب ساخته است و فرموده: أَقِمِ الصَّلٰاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ يعنى: نماز را از وقت زوال خورشيد تا نيمه شب بپا دار. و اين ساعتى است كه در روز قيامت جهنّم را در صحراى محشر مى‌آورند، پس هيچ مؤمنى نيست كه آن ساعت در سجده يا ركوع باشد يا بنماز ايستاده باشد مگر آنكه خداوند بدنش را بر آتش حرام سازد. (بعبارت ديگر اهل هر محلّ يا شهرى در هنگام زوال بنسبت نصف النّهار همان محلّ كه ساعت مقرّر نماز آنان است در سجود و ركوع باشند خداوند تعالى بدنشان را بر آتش حرام ميسازد).
و امّا نماز عصر همان ساعتى كه آدم عليه السّلام در آن وقت از شجرۀ ممنوعه تناول كرد و خداوند عزّ و جلّ او را از بهشت بيرون راند پس خداوند عزّ و جلّ فرزندان و ذرّيّه او را به خواندن اين نماز (عصر) تا روز قيامت امر فرمود و آن را براى امّت من اختيار فرمود و اين نماز از محبوبترين نمازها نزد خداوند عزّ و جلّ است و مرا بمحافظت آن از ميان نمازها امر و سفارش فرموده است.
و نماز مغرب، همان ساعتى است كه خداوند عزّ و جلّ بر آدم عليه السّلام ببخشود‌ و توبه او را در آن موقع قبول فرمود، و فاصلۀ ميان وقتى كه آدم از آن درخت تناول كرد تا موقعى كه خداوند عزّ و جلّ توبه او را قبول فرمود سيصد سال بود بر حسب روزهاى دنيا نه بر حسب روزهاى آخرت كه هر روز از روزهاى آن باندازۀ هزار سال است و اين مدّت از عصر تا شام بود و حضرت آدم سه ركعت نماز بجاى آورد يك ركعت جهت كفارۀ گناه خودش و يك ركعت بعنوان كفّارۀ گناه حوّا و ركعتى ديگر بشكرانۀ پذيرفته شدن توبه‌اش، پس خداوند عزّ و جلّ اين سه ركعت نماز را بر امّت من واجب فرمود، و اين ساعتى است كه دعا در آن مستجاب مى‌شود، و پروردگارم بمن وعده فرمود كه هر كس در آن موقع در پيشگاهش دعا كند و او را بخواند دعايش را مستجاب فرمايد. و اين نمازيست كه پروردگارم مرا بانجام آن امر فرمود آنجا كه فرموده است:
فَسُبْحٰانَ اللّٰهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ يعنى: خداوند را بپاكى ياد كنيد و تسبيح او بجاى آريد چون به شب درآئيد و آن هنگام كه صبح كنيد (روم: 17).
و همين طور نماز عشاء يا نماز خفتن، همانا قبر را تاريكى و سياهى عظيم است، و روز قيامت را نيز تاريكى هولناكى است، پس پروردگارم عزّ و جلّ بمن و امّتم امر فرموده كه اين نماز (نماز عشاء) را بجا آوريم تا (اين نماز) روشنى بخش گورهايمان باشد، و نيز براى اينكه بمن و امّتم نورى جهت گذشتن از صراط كرامت فرمايد، و هيچ قدمى نيست كه در راه رفتن (بمساجد يا جماعت يا مطلقا) جهت نماز عشاء برداشته شود مگر اينكه خداوند عزّ و جلّ آن بدن را بر آتش حرام سازد، و اين‌نمازيست كه خداوند تعالى و تقدّس ذكره براى پيامبران مرسل پيش از من اختيار فرمود.
و امّا نماز صبح، آرى چون خورشيد طلوع كند از ميان دو شاخ (يا فرق سر) شيطان طالع مى‌شود پس پروردگارم عزّ و جلّ مرا امر فرمود كه قبل از طلوع خورشيد نماز صبح را بجاى آورم و پيش از آنكه كافران آفتاب را سجده آورند امّت من خداوند عزّ و جلّ را سجده كنند، و زود بجاى آوردن نماز صبح نزد خداوند متعالى محبوبتر است، و اين نمازى است كه فرشتگان مأمور شب و فرشتگان مأمور روز هر دو بجاى آوردن آن را مى‌بينند و هر دو در نامۀ عمل مى‌نگارند.

من لا يحضره الفقيه - ترجمه، ج‌1، ص: 318‌

جماعتى از يهود نزد پيامبر خدا صلّى اللّٰه عليه و آله آمده و از آن حضرت سؤالاتى كردند و يكى از سؤالات اين بود

كه: اى محمّد به چه سبب اين چهار عضو را در وضو بايد شست. در حالى كه اين اعضا پاكيزه‌ترين عضوهاست؟

(منظور از چهار عضو صورت و دو دست و سر و پاهاست كه بترتيب مورد شستن و مسح قرار ميگيرد).

پيامبر صلّى اللّٰه عليه و آله فرمود: هنگامى كه شيطان آدم عليه السّلام را وسوسه كرد حضرت آدم نزديك آن درخت

رفته و بآن درخت نگريست پس آبروى او برفت (شايد منظور اين باشد كه آب و رنگ او دگرگون شد چون خود را باخت)،

سپس برخاست و بسوى آن درخت رفت و اين نخستين گامى بود كه به راه خطا برداشته شد، پس با دست از ميوۀ

آن چيد و خورد و زيورها و جامگان زرّين كه بر تن داشت از بدنش پريد و آدم دست خود را بر فرق سرش نهاد و گريست.

و هنگامى كه خداوند عزّ و جلّ توبۀ او را پذيرفت، بر او و بر فرزندان و ذرّيۀ او پاك ساختن اين اعضاء چهارگانه را واجب‌ گردانيد.

پس خداوند بخاطر آنكه بآن درخت نگاه كرد او را امر به شستن صورت فرمود، و چون با دستها ميوه را چيده بود وى را به

شستن دو دست تا آرنجها امر فرمود، و چون دست خود را بر مغز سر نهاده بود او را امر به مسح سرش كرد و بخاطر آنكه

با دو پايش به راه خطا گام برداشته بود او را به مسح دو پايش امر فرمود.

من لا يحضره الفقيه - ترجمه، ج‌1، ص: 86‌

ترك نماز يا بزرگترين نشانه تكبر

در خطبه حضرت زهرا (عليها السلام) كه در مسجد مدينه ايراد گرديده فلسفه نماز را تطهير انسان از تكبر بيان داشته، مى فرمايد:

«فجعل الله الايمان تطهيراً لكم من الشرك و الصّلاة تنزيهاً لكم عن الكبر … ».

يعنى خداوند متعال ايمان (به مبدأ و معاد و پيامبران) را باعث پاكى انسان از شرك قرار داد و فريضه نماز را به جهت پاكى از تكبر مقرر فرمود.

بنابر اين از ديدگان حضرت زهرا (عليها السلام) فلسفه نماز دور شدن انسان از صفت تكبر و خودخواهى است و اهميت نماز از اين شعر به خوبى روشن مى شود كه شاعر مى گويد:

شيطان كه رانده شد به جز از يك خطا نكرد *** خود را براى سجده آدم رضا نكرد

شيطان هزار مرتبه بهتر ز بى نماز *** آن سجده بهر آدم و اين بر خدا نكرد
و همچنين در نهج البلاغه آمده كه على (عليه السلام) فلسفه نماز را چنين بيان كرده:

«نماز را به پا داريد، و محافظت آن را بر عهده گيريد (زياد به آن توجه كنيد) و بسيار نماز بخوانيد و به وسيله آن به خدا تقرّب جوئيد، زيرا نماز به عنوان فريضه واجب در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرّر شده است».

مگر جواب اهل جهنم را كه در برابر اين پرسش قرار مى گيرند كه: «چه چيز شما را به جهنم كشانيد؟» نشنيده ايد كه مى گويند: «ما از نمازگزاران نبوديم … ».

نماز گناهان را همچون برگهاى پائيزى مى ريزد و غل و زنجيرهاى معاصى را از گردنها مى گشايد.

پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) «نماز را به چشمه آب گرمى كه بر در خانه كسى باشد و شبانه روزى پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبيه كرده است» كه بدون ترديد چرك و آلودگى در بدن چنين كسى باقى نخواهد ماند (خاصيت نماز نيز چنين است كه با اداى آن در پنج وقت هيچگونه گناهى براى انسان باقى نخواهد ماند. كنايه از اينكه از هر نمازى تا نماز ديگر مصونيّتى از گناه براى انسان به وجود مى آيد).

قدر نماز را آن كسانى مى دانند كه زينتهاى دنيا و متاع اندك آن آنها را (فريب ندهد و) به خود مشغول نسازد و مال و اولادشان كه نور چشمشان محسوب مى شود، آنها را از ياد خدا غافل نكند.

چنانكه در اين باره خداوند متعال مى فرمايد:

«مردانى هستند كه تجارت و داد و ستد آنان را، از ياد خدا، و برپا داشتن نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد.

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) بعد از بشارت به بهشت، خود را در مورد نماز به زحمت انداخته بود، زيرا خداوند به او فرموده بود: خانواده خويش را به نماز فرمان ده، و در اجراى آن شكيبا باش. زيرا آن حضرت پى در پى اهل بيت خود را به نماز امر مى كرد و خود نيز در انجام آن كوشا و مقاوم بود.

آرزوی جبریئل/ حسینی زفره ای