يكى از اصحاب حضرت صادق (ع) از ضعف بينايى دختر خود به آن حضرت شكايت كرد، پس فرمود: از «مر» و «صبر» و «كافور» به طور مساوى سرمه‏ اى بسازد و او سرمه كند. آن مرد مى‏ گويد چنين كردم و منفعت بردم.

ضعف بينايى در سن جوانى از ضعف اعصاب يا كمبود نور حاصل نمى‏ شود بلكه بيشتر از بيمارى چشم يا التهابات يا تراخم يا مانند آنهاست و اين عوارض بيشتر با «صبر» و «مر» بر طرف مى‏ گردد.

البته اگر از كثرت نزله باشد و اگر از التهاب باشد كافور مؤثر است و چون هر سه دارو جمع شود همه آنها را درمان خواهد كرد.

روش تندرستى در اسلام / ص: 109

پس از تجربه‏ هاى بسيار و بررسى‏ هايى كه در كيفيت شنيدن به عمل آمده تقريبا نزد پزشكان و دانشمندان امروز مسلم شده است كه ميان منبع صوتى و گوش كه مى‏ شنود، همواره فاصله‏ اى است و براى شنيدن از اين فاصله، بايد چيز سيالى باشد كه صدا را منتقل كند و آن هواست و اگر آن نباشد صدا شنيده نمى‏ شود و لذا نمى‏ توان صدا را در خلاء كه خالى از هواست شنيد.
همچنين اطباء اتفاق نظر دارند كه ديدنى‏ ها ديده نمى‏ شوند مگر اينكه نورى مانند نور خورشيد يا نور چراغ يا نور ستارگان و مانند آنها بر آن بتابد. شعاع اين نورها از چيز مرئى منعكس مى‏ شود و به چشم مى‏ رسد و از قرنيه شفاف و حدقه و شبكيه عبور مى‏ كند و صورت چيز مرئى را رسم مى‏ كند.
بنا بر اين، طبق علم جديد، شنيدن جز به وسيله هوا و ديدن جز به وسيله شعاع نور امكان ندارد. اين مطلب كه پس از بحث و بررسى‏ هاى بسيار از سوى دانشمندان و با آزمايشهاى فراوان در طول سالها به دست آمده، مطلبى است كه مطابق با سخن امام صادق عليه السّلام بلكه عين سخن اوست كه پيش از هزار و دويست سال فرموده است.

آنجا كه مى‏ فرمايد: «اى مفضل اكنون به اين حواسى كه خداوند به انسان داده و او را به وسيله آن بر موجودات ديگر برتر كرده است، بنگر …» تا آنجا كه مى‏ فرمايد: «حواس را پنج تا آفريد تا چيزى از محسوسات از انسان فوت نشود. چشم را آفريد تا رنگها را درك كند و اگر رنگها بود ولى چشم نبود آنها سودى نداشتند و گوش را آفريد تا صداها را درك كند پس اگر صداها بود ولى گوش نبود صداها فايده‏ اى نداشتند و همين طور است حواس ديگر. عكس آن نيز درست است اگر چشم بود و رنگها نبود، چشم معنا نداشت و اگر گوش بود و صداها نبود گوش بى‏ فايده بود. پس بنگر چگونه خداوند بعضى از آنها را با بعضى ديگر تلفيق داد و براى هر حسى محسوس قرار داد كه عمل كند.
در عين حال چيزهايى را ميان حس و محسوس واسطه قرار داد كه حس بدون آن كار نمى‏ كند مانند نور و هوا كه اگر نورى نبود كه رنگ را براى چشم ظاهر كند، چشم نمى‏ ديد و اگر هوا نبود كه صدا را به گوش برساند، گوش صدا را درك نمى‏ کرد …» مى‏ گوييم: بينديش و انصاف بده! آيا طب جديد غير از آنچه كه امام در درس خود و به روشنى به مفضل فرموده، چيز ديگرى آورده است؟

روش تندرستى در اسلام / ص:83

بنگر قدرت خدای عزوجل را و فقط بگو سبحان الله….

امام جعفر صادق عليه السّلام فرمود:

«شخص نبايد با فردى كه مبتلا به جذام است صحبت كند مگر اينكه ميان آنها به اندازه يك ذراع فاصله باشد و در نقل ديگرى آمده: به اندازه يك نيزه فاصله باشد.»
اين سخن به خوبى دلالت دارد كه در اسلام به موضوع انتقال بيمارى‏ها توجه شده و معلوم است كه آن به وسيله ميكروبها صورت مى‏گيرد. طب جديد به وسيله دانشمندان باكتريولوژى ثابت كرده است كه ميكروب جذام تا يك مترى مبتلا به جذام پخش مى‏شود و در مسلولين هم همين طور است و اين همان سخن امام صادق است و البته اطلاع امام از اين مسأله غرابتى ندارد چون او از استواران در علم و از كسانى است كه خداوند آنها را براى سرّ خود انتخاب كرده و علم خود را به آنها ياد داده است.
از پيامبر اسلام صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم هم نقل شده كه فرمود: از مبتلا به جذام فرار كن همان گونه كه از شير فرار مى‏ كنى. و فرمود: به شهرى كه در آن وبا وجود دارد وارد نشويد و فرمود: شخص بيمار با شخص سالم تماس نگيرد و مانند اينها احاديث ديگرى هم نقل شده است.

بنا بر اين، اسلام وجود ميكروبهاى بيمارى زا و سرايت بيمارى را اثبات مى‏كند و معلوم مى‏شود كه در وجود بيمار ميكروب وجود دارد و اين كار پيش از آن بود كه «دافين» پزشك فرانسوى در سال 1850 آن را كشف كند يا «پاستور» با ميكروسكوپ در اواخر قرن نوزدهم آن را ببيند. به اضافه اينكه عقل به وجود آن در بيماريهاى مسرى حكم مى‏كند چون بيمارى در بدن چيزى است كه عارض مى‏شود و مسلم است كه چيز عارض نمى‏تواند به خودى خود وجود داشته باشد و بايد به وسيله جسم ديگرى قوام پيدا كند، پس وقتى بيمارى سرايت كرد معنايش اين است كه يك چيزى كه آن را حمل مى‏كند منتقل شد و آن همان ميكروب است و رواياتى كه به فرار كردن از جذامى امر مى‏كند و يا از تماس گرفتن مريض با سالم نهى مى‏كند، همگى براى آن است كه اين جسمى كه حامل بيمارى است يعنى ميكروب از شخص مريض به شخص سالم منتقل نشود و انتقال بيمارى همين است كه به عربى به آن «عدوى» گفته مى‏شود.
باقى مى‏ماند حديثى كه سنى و شيعه از پيامبر نقل كرده‏اند و اينكه‏ آن حضرت فرمود:

«عدوى و بدفال زدن درست نيست‏ و روايات ديگرى كه به همين مضمون وارد شده است. »

اين روايات را دو جور مى‏ شود معنا كرد:

اول اينكه اسلام قوانينى دارد كه مانع از آن مى‏شود كه انسان به بيماريهاى مسرى گرفتار شود. اسلام از انواع كارهاى زشتى كه باعث پيدايش بيماريهاى مسرى مى‏شود نهى كرده و اصول حفظ الصحة را بيان نمود است. مثلا مطالبى در باره خوردن پيش از گرسنگى و دست كشيدن از غذا پيش از سيرى دارد كه مانع از فساد اخلاط و سنگينى شكم مى‏شود و اينها اساس بيماريهاست و مطالبى از اين قبيل كه در اين مختصر نمى‏گنجد. همچنين اسلام از همه چيزهايى كه به انسان ضرر دارد نهى كرده و اينها چيزهايى است كه طب پس از تجربه‏هاى علمى و عملى به آن رسيده است. بنا بر اين اگر مسلمان به اين قوانين و آداب ملتزم شود به گونه‏اى مريض نمى‏شود كه باعث سرايت بشود جز در حالتهاى خاصى كه از سرما و گرما حاصل مى‏شود و در آنها سرايت نيست.
اين معنايى كه گفتيم با نفى ذات سرايت در اين حديث مناسبت دارد.

دوم اينكه، اسلام تمام تأثيراتى را كه در جهان خلقت وجود دارد به مبدء اعلى و خداوند نسبت مى‏دهد و مسلمانى كه ايمان درستى‏

دارد مى‏داند كه اين بيماريهاى مسرى به خودى خود تأثيرى ندارد همان گونه كه در جاهليت گمان مى‏رفت، بلكه معتقد است كه اين تأثير مربوط به خداوند است و در بدفال زدن هم همين طور است و آن تأثيرى ندارد و جز آنچه خدا مى‏خواهد اتفاق نمى‏افتد. وقتى انسان چنين عقيده‏اى داشته باشد در باره فال بد اضطرابى ندارد چون مى‏داند كه آن كار يا مقدر است و يا مقدر نيست، اگر مقدر باشد چاره‏اى از آن وجود ندارد و اگر مقدر نباشد اتفاق نخواهد افتاد، او با اين اعتقاد اصل بد فال زدن را نفى مى‏كند و لذا پيامبر مى‏فرمايد: كسى كه بيمارى را نازل كرده دارو را هم نازل كرده است. طيبى مى‏گويد: «لا» كه براى نفى جنس است، بر اين موضوعات ذكر شده در اين روايت وارد شده است و به اصطلاح نفى ذات مى‏كند در حالى كه آنها وجود دارند، پس نفى به صفات و احوال آنها كه مخالف با شرع است وارد شده است «چون سرايت و جغد و امثال آنها در خارج وجود دارند و آنچه نفى شده عقيده موجود در جاهليت است و اراده نفى صفات از نظر كنايى بليغ‏تر است» حديث را جور ديگرى هم معنا كرده‏اند كه به آنچه ما گفتيم بازگشت مى‏كند و ما رعايت اختصار كرديم.
اكنون كه راجع به ميكروب بحث كرديم، مناسب است كه مختصرى از تاريخ آن و تأثيرى كه در اجسام دارد و چگونگى سرايت‏

بيمارى از نظر طب جديد، سخن بگوييم تا فايده آن كامل شود و بحث روشنتر گردد.

روش تندرستى در اسلام / ترجمه طب النبي وطب الصادق عليهما السلام، ص: 85-88

و من اراد ان يقل نسيانه فليأكل كل يوم ثلث قطع زنجبيل مربى بالعسل و اكل الزبيب بالغداة على الريق يزيد قوة في الذهن.

كسى كه ميخواهد فراموشيش كم شود هر روز سه قطعه زنجبيل پرورده بعسل بخورد و خوردن كشمش‏ صبح ناشتا

حافظه را تقويت ميكند.

وقتى ويتامين ث در بدن كمبود پيدا كرد رسوبات و مايعات بدن زياد مى‏ شود. بقول قدما رطوبت در مزاج غلبه ميكند

اعصاب را سستى و ركود فرا ميگيرد قدرت مغز و حافظه كم مى‏ شود.

براى كم كردن مايعات و سوزاندن رسوبات علاوه بر ويتامين ث بيشتر موادى لازم است كه اعصاب را تحريك كند و

حرارت بدن را زياد كند. زنجبيل پرورده بعسل اين خدمت را به بهترين وجه انجام ميدهد.

بقول قدما: زنجبيل گرم و خشك محرك، باد شكاف، و در مورد سوء هاضمه و امراض ريه و فالج مفيد است براى زكام

و قولنج و نفخ معده و تقويت حافظه نافع است.

كشمش در تحريك اعصاب و تقويت آنها و تحكيم عضلات بسيار مؤثر است. در كشمش آهك- منيزى- آهن- منگنز- پتاسيم

- كلر- اسيد فسفريك و مقدار زيادى قند ديده شده كه بيشتر آنها خوراك‏

مستقيم مغز و اعصاب محسوب مى‏شود. كشمش مزاج را لينت ميدهد و خون را صاف ميكند روح را نشاط ميدهد اعصاب را

بيدار ميكند و در عين حال آرامش مى‏ بخشد.

طب الرضا عليه السلام / ص262-261

  خوردن كليه گوسفند و تودليهاى آن مثانه را تغيير ميدهد.

داخل شدن بحمام با شكم پر مورث قولنج ميگردد.

غسل كردن با آب سرد بعد از خوردن ماهى باعث فلج مى‏ شود.

خوردن ترنج در شب چشم را چپ و احول ميكند. جماع با زن حائض طفل را بخطر جذام مى‏ اندازد.

بول نكردن بعد از عمل مجامعت مولد سنگ مثانه ميگردد.

جماع بعد از جماع بدون اينكه غسلى در ميان فاصله شود طفل را بجنون نزديك ميكند.

زياد تخم مرغ خوردن موجب بزرگى سپرز و باد سر معده مى‏ شود.

پرخوردن تخم‏مرغ كبابى باعث ضيق نفس و تنگى سينه ميگردد. خوردن گوشت خام مولد كرم معده در شكم است.

خوردن انجير توليد شپش ميكند در صورتى كه گنديده و سياه شده باشد.

خوردن آب سرد بعد از طعام گرم دندان را فاسد و خراب ميكند.

زياد خوردن گوشت گاو و حيوانات وحشى موجب كندى ذهن و بلادت عقل و تحير فهم و كثرت فراموشى مى‏ شود.

طب الرضا عليه السلام /  ص: 69

بدان كه بهتر وسيله كه براى مسواك دندان بكار ميرود چوب اراك است چوب اراك كه آن را ليف نيز ميگويند

دندانها را جلا ميدهد و دهان را خوشبو ميسازد، گوشت و لثه دندان را ميروياند و محكم ميكند.

البته مسواك در صورتى بدندان خدمت ميكند كه با اعتدال باشد زياده روى در آن عاج دندان را

ميبرد و موجب لغزشو ضعف ريشه‏ هاى آن مى ‏شود.

در نسخه ديگر: بهترين مسواك چوب تر است.

طب الرضا عليه السلام  ؛ ص60

و من اللحوم لحم المعز الثني و الجذع و من الطيور الدجاج و الطيهوج و الدراج.

از گوشت‏هائى كه در ماه حزيران خوردن آن نيكو است گوشت بز يك ساله و بره است و از گوشت پرندگان مرغ خانگى و طيهو و دراج نيكو است.

از چهار پايان حلال هر چه جوانتر باشند بهتر است بغير از بز كه لا اقل يك سال بايد داشته باشد، بحدى از سن رسيده باشد كه دندان ثناياى او قدرت مقاومت خود را از دست بدهد زيرا در اين صورت از ريشه علفها بيشتر استفاده ميكند چون حربه بريدن او افتاده و يا كند شده و با دندانهاى اضراس علفها را ميكند قهرا آنها را بريده و بيشتر با ريشه از زمين در مى‏آورد و در جاى خود ثابت شده حيوانى كه از علف تمام تغذيه ميكند گوشتش بهتر و سالمتر است زيرا غذايش از نظر ويتامينها و املاح معدنى كاملتر است.

نكته فوق بيشتر در ماه حزيران بايد رعايت شود زيرا در اين ماه بر اثر گرماى زياد هوا قسمت بالاى علفها بيشتر زرده شده و در حكم مرده و عارى از مواد حياتى‏ اند.

در مصرف گوشت لازم است متنوع اظهار سليقه كرد و از گوشت حيوانات گوناگون استفاده نمود كسانى كه بيك نوع يا دو نوع از گوشت آشنا شده‏اند غذاى كامل نميخورند.

طب الرضا عليه السلام / ص: 143