تنبیه بدنی کودکان
یکی از مسائل مهم و پیچیده تربیتی که اکثر پدران و مادران در آن دچار تردیدند، چگونگی برخورد با آنان با کارهای نادرست کودکان است، به طوری که بیشتر اوقات والدین متحیر میمانند که در مقابل خطاها و کجروی های فرزندشان و روی برتافتن آنان از توصیه ها و راهنمایی ها چه واکنشی نشان دهند.
اگر در مقابل کارهای زشت و ناپسند آنان سکوت کنند کودکن بر خطاهای خود افزوده و جسارت بیشتری پیدا میکنند، و اگر عکس العمل نشان داده و فرزندان را تنبیه کنند چه بسا که مشکلات دیگری هم بیافرینند.
از این رو برآنیم درپرتو کلام نورانی معصومین (ع) نخست به موارد منع و جواز تنبیه و سپس به بهترین راه حل ها در این زمینه اشاره میکنیم و در خاتمه به سیره معصومین نظر می افکنیم.
موارد منع تنبیه بدنی
در روایات به چند مورد اشاره شده که نباید در آن موارد کودکان را زد. البته ذکر این موارد برای آن نیست که در سایر موارد کتک زدن بی اشکال است ، بلکه به طور کلی اصل اساسی و عمومی و اولیه اسلامی همان تشویق و تحریک مثبت و اشتیاق انگیز در کارهای خوب است. تنبیه جز در موارد خاص ـ که به برخی از آنها اشاره میکنیم ـ غالبا تاثیر منفی دارد و اگر گفته میشود در موارد زیر تنبیه بدنی کار گذاشته شود از باب تاکید بر ترک آن است، نه تایید آن در موارد دیگر .
1-یکی از موارد که نباید کودکان را کتک زد آن جاست که نام های پاک و مقدسی بر کودکان نهاده شده باشد. چنان که پیامبر(ص) فرموده اند: ” اگر فرزندی را محمد نام گذاشتید، او را مزنید و محرومش مسازید.”
2-فرزند را قبل از ده سالگی برای نماز نباید زد پیامبر(ص) فرمود: ” فرزندان خردسالت را با زبان بر نماز و وضو انس و عادت دهید و آنگاه که به ده سالگی رسیدند آنها را به خاطر سستی و سهل انگاری در نماز بزن، ولی از سه ضربه فراتر نرو. “
از این روایت استفاده میشود که قبل از ده سالگی زدن کودک برای نماز جایز نیست. البته سنی که بدین منظور مشخص شده، در روایات، متفاوت ذکر شده است( هفت، هشت، نه و سیزده سالگی) بنابراین، لزوم رعایت جانب احتیاط اقتضا دارد که تا آن جا که ممکن است از زدن اجتناب کرده و از روش های مناسب تر استفاده کرد.
لازم به ذکر است که بر اساس روایات بیش از سه ضربه قصاص دارد. از جمله وصایای پیامبر(ص) به علی (ع) این بود که فرمود:” برای تادیب بیش از سه ضربه نزن زیرا اگر چنین کردی روز قیامت قصاص خواهی شد.”
موارد جواز
1-برای جلوگیری از انحراف:
از امام صادق (ع) درباره کودکی که به مرحله ی جوانی رسد و مسیحیت برگزیند ـ در حالی که یکی از پدر و مادرش یا هردو مسلمان بوده باشند ـ فرمود: جوان به حال خود رها نمیشود بلکه برای قبول اسلام او را تنبیه بدنی میکنند.”
2- برای تربیت:
رسول خدا(ص) در بخسی از توصیه های خود به امیر مومنان علی (ع) فرمود: برای تادیب و تربیت بیش از سه ضربه ( به کودک ) نزن.”
همچنان که در این روایات ملاحظه میشود، تنها در موارد خاصی که برای کودک سرنوشت ساز است ـ و نه برای هر عملی که از فرزند سر زند و احیانا مورد رضای والدین نیست ـ اجازه داده شده که والدین از شیوه ی تنبیه استفاده کنند.
روش های تنبیه
تنبیه ممکن است به صور گوناگون انجام گیرد و منحصر به کتک زدن نیست؛ زیرا ترش رویی و اخم نیز نوعی تنبیه است، همچنان که محروم کردن از بعضی از امور خوشایند و پر جاذبه نیز تنبیه دیگری است؛ اما در تنبیه جسمانی نیز مراد توسل به شیوه های خشن و وحسیانه و ضربه زدن با ترکه ی انار و شیلنگ و شلاق و کمربند و… نیست. مثلا در مورد وسیله تنبیه زن به وسیله شوهر که قرآن در آیه ” واضربوهن..” به آن اشاره کرده، مرحوم طبرسی در مجمع البیان از امام باقر(ع) نقل میکند که مقصود ” زدن با مسواک ” است.
بنا بر این اگر در باب تنبیه زن توسط شوهر بدین گونه برخورد شود ، شیوه برخورد با خطاهای کودک نیز معلوم است. به اولیا و مربیان توصیه میشود که :
اولا: تنبیه و به ویژه تنبیه بدنی را به عنوان شیوه ای عمومی و اصل اولیه برخورد با خطاهای کودکان به کار نگیرند.
ثانیا: بر اعصاب و احساسات خود مسلط باشند و در صورت لزوم از تنبیه استفاده کنند با جلو کجروی کودک را بگیرند، نه این که خشم خود را برکودک خالی کنند.
ثالثا: به حداقل تنبیه اکتفا کنند و از آن فراتر نروند.
رابعا: برای تنبیه کودک از هر وسیله ای استفاده نکنند، هم چنین بر صورت و مواضع آسیب پذیر کودک نزنند و از شدت عمل و تنبیهات خشن جدا پرهیز کنند.
قهر بهترین راه حل
بهترین راه حلی که میتوان در این مساله مهم و پیچیده ارائه کرد و از درس های تربیتی اسلام و اهل بیت(ع) است این که حتی اگر نیازی به تنبیه فرزندان باشد، آنها را نزنید؛ آنان غنچه های بهشتی هستند که زندگی را شیرین کرده اند، در چنین مواقعی با آنها قهر کنید؛ زیرا این عمل در روحیه کودک تاثیر به سزایی دارد و کودک احساس میکند با قهر کردن پدر یا مادر از او، گویی تمام درها به رویش بسته می شود و هیچ راهی جز دست کشیدن از کارهای خلاف خود ندارد، پس میکوشد از کارهای زشت خود دست بردارد و از پدر و مادر یا مربی هم پوزش بخواهد، اما نباید قهر کردن خیلی طول بکشد و گرنه بازتاب های منفی دیگری در بر خواهد داشت.
منبع: کتاب حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت(ع)
