امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: نفاق بر چهار پايه است: هواى نفس و سازشكارى و غضب و طمع.
شعبه‏هاى هواى نفس‏
هواى نفس بر چهار شعبه است: ظلم و دشمنى و شهوت و طغيان.
كسى كه ظلم كند امور پيچيده‏اش زياد مى‏شود و مردم او را رها مى‏كنند و بر عليه او كمك مى‏كنند.
هر كس تجاوز كند مردم از شر او در امان نيستند و قلب او سلامت نمى‏ماند و در شهوات نمى‏تواند نفس خود را كنترل كند.
هر كس نفس خود را در شهوات ملامت نكند در امور خبيث فرو مى‏رود.
و هر كس طغيان كند عمدا و بدون دليل گمراه مى‏شود.
شعبه‏هاى سازشكارى‏
سازشكارى بر چهار شعبه است: بر مغرور شدن و آرزو و بر حذر بودن و عقب انداختن وعده‏ها. و اين بدان صورت است كه بر حذر بودن از حق باز مى‏دارد، و عقب انداختن وعده‏ها موجب تفريط در عمل تا هنگام اجل مى‏شود و اگر آرزو نبود انسان حساب آنچه در آن است را مى‏دانست، و اگر انسان حساب آنچه در آن است را مى‏دانست بطور ناگهانى از وحشت و ترس مى‏مرد. و مغرور شدن باعث كوتاهى انسان در عمل مى‏شود .
شعبه‏هاى غضب‏
غضب بر چهار شعبه است: تكبر و فخر و غيرت كاذب و تعصّب.
هر كس خود را بالا بگيرد به حق پشت مى‏كند. و هر كس فخر كند به فسق و فجور مبتلا مى‏شود، و هر كس غيرت كاذب نشان دهد بر گناهان اصرار مى‏ورزد، و هر كس را تعصّب بگيرد ظلم مى‏كند. و چه بد چيزى است در پل صراط كارى كه بين پشت كردن به حق و فسق و فجور و اصرار بر گناهان و ظلم باشد.
شعبه‏هاى طمع‏
طمع چهار شعبه است: خوشحالى و شادى بيش از حد و لجاجت و روى هم انباشتن‏.
خوشحالى نزد خداوند پسنديده نيست، شادى بيش از حد عجب است، و لجاجت بلايى است براى كسى كه او را مجبور به كشيدن بار گناهان كرده است. و روى هم انباشتن‏ لهو و بازى و مشغوليّت است و تبديل كردن چيزى كه پست‏تر است به چيزى بهتر مى‏باشد.
و اينها، نفاق و پايه‏ها و شعبه‏هاى آن است.
أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم ؛ ص671