سوال
آیا آثار دنیوی گناه هم با پذیرش توبه بر طرف می‌شوند؟ به طور کلی آیا راهی برای جلویگیری از آثار دنیوی گناه هست؟

پاسخ
بدون شک گناهان، علاوه بر آثار تکلیفی و مجازات اخروی، دارای آثار وضعی و دنیوی نیز هستند، که در روایات مختلفی به آنها اشاره شده است:

«اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَیِّیرُ النِّعَمَ البَغىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ القَتلُ وَ الَّتى تُنزِلُ النِّقَمَ الظُّلمُ وَالَّتى تَهتِکُ السُّتورَ شُربُ الخَمرِ وَ الَّتى تَحبِسُ الرِّزقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الفَناءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَالَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظلِمُ الهَواءَ عُقوقُ الوالِدَینِ».(1)
ترجمه: گناهی که نعمت ها را تغییر مى دهد، تجاوز به حقوق دیگران است. گناهى که پشیمانى مى آورد، قتل است. گناهى که گرفتارى ایجاد مى کند، ظلم است. گناهى که آبرو مى بَرد، شرابخوارى است. گناهى که جلوى روزى را مى گیرد، زناست. گناهى که مرگ را شتاب مى بخشد، قطع رابطه با خویشان است. گناهى که مانع استجابت دعا مى شود و زندگى را تیره و تار مى کند، نافرمانى از پدر مادر است.

در مقابل، اعمال نیک نیز همان طور که دارای آثار تکلیفی واخروی است، در دنیا نیز آثار وضعی خود را به دنبال دارد، همان طور که در خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُون‏»(2)
و اگر اهل شهرها و آبادى‏ها ايمان مى‏آوردند و پرهيزكارى پيشه مى‏كردند، يقيناً [درهاىِ‏] بركاتى از آسمان و زمين را بر آنان مى‏ گشوديم، ولى تكذيب كردند، ما هم آنان را به كيفر اعمالى كه همواره مرتكب مى‏ شدند (به عذابى سخت‏) گرفتيم‏.

در روایات مختلف نیز به این آثار اشاره شده است، مثل نقش صله رحم در طولانی شدن عمر، همان طور که از امام رضا(ع) روایت شده است:

«مَا نَعْلَمُ شَيْئاً يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلَّا صِلَةَ الرَّحِم‏» (3)
ما برای زیاد شدن عمر، وسیله‌ای جز صله رحم نمی‌شناسیم.

پس صرف توبه و نیت بر تغییر رفتار نمی‌تواند آثار وضعی را از بین ببرد، اما توجه به دو نکته لازم است:

نکته اول: عدم تاثیر توبه در رفع آثار وضعی اعمال به این معنا که نفس توبه، تأثیری در آثار وضعی ندارد، اما بنده می‌تواند رفع این آثار را در ضمن توبه از خداوند بخواهد، توضیح مطلب این که رفع آثار وضعی با توبه، مبتنی بر این است که انسان مورد غفران الهی قرار بگیرد، یا مورد عفو او، آنچه که از آیات و تفاسیر فهمیده می‌شود این است که مغفرت یعنی پوشاندن گناهان و یا به تعبیری محو نمودن گناهان انسان، اما «عفو» به معنای محو کردن آثار آن چیز است، كه در مورد گناه هم شامل آثار طبيعى آن مى‏شود، و هم شامل مجازات آن.(4)
بنا بر اين طبق آیه شریفه 286 سوره بقره: «وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا» مؤمنان در دعا و توبه هم از خدا مى‏خواهند گناهانشان را بپوشاند و هم آثار وضعى و تكوينى آن را از روح و روانشان بزدايد و هم كيفر آن را از آنان بردارد.(5)

نکته دوم: این که مومنین باید بعد از اظهار توبه و پشیمانی، و طلب رفع آثار وضعی گناهان از خداوند، باید با اعمال نیک آثار وضعی گناهان را رفع نمایند، چرا که خود اعمال نیک نیز با توجه به آثار وضعی که دارند، به مرور آثار وضعی گناهان را از بین می‌برند، همان طور که قرآن کریم می فرماید:

«إِنَّ الحْسنَاتِ يُذْهِبنَ السيِّئَاتِ»؛ يقيناً نيكى‏ ها بدى‏ها را از ميان مى‏ برند.(6)

به همین خاطر است که قرآن کریم بعد از توبه، انسان ها را به عمل صالح دعوت می‌کند:

«ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذينَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحيمٌ» (7)
آن گاه پروردگارت به كسانى كه از روى نادانى كار زشت مرتكب شدند، و بعد از آن توبه كردند و (رفتار خویش را) اصلاح نمودند، (لطف و عنايت دارد) زيرا پروردگارت پس از آن (توبه و اصلاح) بسيار آمرزنده و مهربان است.‏

با این تفاصیل روشن می شود که چرا امیرالمومنین(ع) در بیان شروط توبه، چشاندن رنج عبادت به بدن را در مقابل لذت گناه، از شروط (کمال) توبه میداند.(8)

همچنین پیامبر(ص) می فرمایند: «در عقب هر گناهی عبادت کن تا آن را محو کند.(9)

ملا احمد نراقی، عالم بزرگ اخلاق اسلامی نیز در کتاب «معراج السعادة» می‌نویسد:
«پس باید توبه کار ، طاعاتی که ضدّ آن معاصی است انجام دهد تا اثر معصیت را بزداید ، زیرا هر مرضی به ضدّ آن محو می شود. پس اگر در مجامع لهو و لعب ، غنا شنیده باشد کفّارۀ آن را به شنیدن قرآن و مواعظ و احادیث و نشستن در مساجد و امثال آن کند. و کفّارۀ شرب خمر را به ریاضت نفس و تشنگی نماید. و کفّاره خوردن چیز حرام را بعد از تصدّق قیمت آن ، روزه داشتن و کم خوردن کند. و همچنین هر چیزی را به مناسب آن معالجه کند تا اثر گناه محو شود. و اگر چه دفع آن عبادت دیگر غیر مناسب هم ممکن است لیکن معالجه مناسب ، زودتر اثر میکند»(10)
______________________________

1. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق، تهران، ج2، ص447.
2. اعراف:7/96.
3. کلینی، محمد، الکافی، ج2، ص152.
4. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، نشر جامعه‏ى مدرسين‏، چاپ پنجم، 1417ق، قم، ج2، 445؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374ش، تهران،، ج2، ص404.
5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص404
6. هود:11/114.
7. نحل:16/119.
8. دیلمی، ارشاد القلوب، ترجمه هدایت الله مسترحمی، نشر مصطفوى‏، چاپ سوم، 1349ش، تهران، ج1، ص111.
9. فیض کاشانی، ملا محسن، محجة البیضاء، ج 7، ص 19.
10. معراج السعادة، باب چهارم، مقام پنجم، مبحث شرایط توبه از نظر امام علی(ع).

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات شرعی