سوال: نيكى به پدر و مادر تا چه حد لازم است؟
جواب:
- پدر و مادر در صورتى كه عاجز از اراده امور زندگى خود باشند واجب النفقه فرزند هستند و اما حدود احسان به آنها را مى‌توان از اين دو آيه كريمه به ضميمه رواياتى كه در شرح آنها وارد شده فهميد: (و قضى ربك إلّا تعبدوا إلا إيّاه و با والدين احسانا امّا يبلغنّ عند الكبر احدهما أو كلاهما فلا تقل لهما افّ و لا تنهرهما و قل لهما قولًا كريماً و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة و قل ربّ ارحمهما كما ربّيانى صغيراً- آيات 23 و 24 از سوره بنى اسرائيل) خلاصه معنى آيات و شرح آن بضميمه روايات اين است- اى انسان اگر پدر و مادر نزد تو زندگى كردند تا پير شدند يا يكى از آنها زندگى كرد و پير شد يعنى بجائى رسيدند در پيرى كه مانند بچه احتياج به كسى دارند كه از آنها تعهّد نمايد و به آنها برسد، به آنها (افّ) نگو يعنى كلامى كه انزجار از آن فهميده شود نگو در حديث وارد شده اگر در مقام چيزى آسان‌تر از (افّ) و كمتر از آن بود خداوند آن را مى‌فرمود حاصل اين كه والدين را به هيچ قليل و كثيرى آزار نكن و بعضى فرموده‌اند يعنى اگر خود را به بول و غائط آلوده كردند، استقذار نكن و آنها را پاكيزه كن همانطور كه آنها تو را در‌حالى كه طفل بودى از قذارات پاكيزه مى‌كردند و نيز آنها را با غلظت و فرياد زدن ناراحت نكن و اگر چيزى خواستند مضايقه منما و با آنها به گفتار نرم و لطيف و خوب كه متضمّن كرامت و عزت آنها باشد تكلم كن و در تواضع و كوچكى قولى و عملى و محبّت به آنها مبالغه كن همانطور كه در زمان كودكى تو، آنها با تو اينگونه رفتار مى‌كردند و صداى خود را بلند نكن و از آنها تقدّم نگير و در حقشان چه در حال حيات و چه بعد از مرگشان به طلب رحمت و مغفرت دعا كن در مقابل زحماتى كه براى تربيت تو در زمان كودكيت تحمل نموده‌اند و خداوند در اين آيات فرزندان را به احسان به والدين سفارش نموده ولى سفارش فرزندان را به والدين نكرده چون محبّت والدين به فرزند زياد است و محتاج به سفارش نيست ولى محبّت فرزند به والدين كمتر و محتاج به سفارش است و توصيه نسبت بخصوص حال پيرى والدين براى اين است كه در دوران پيرى به خاطر ضعفى كه دارند و تحميل به فرزند هستند احتياجاتشان بيشتر است و الّا در همه احوال (پيرى و قبل از پيرى) بايد مورد محبّت فرزندان قرار گيرند در امور مباحه خواست آنها را بر خواست خود مقدّم بدار و تمام آنچه بيان شد مصداق احسان و برّ به والدين است، و در ضمن حديثى قريب باين مضمون وارد شده كه شخصى به خدمت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله مشرف شد و عرض كرد يا آيا بعد از اين كه پدر و مادرم از دنيا رفتند آيا بازهم من وظيفه‌اى كه در رابطه با آنها بر عهده‌ام باشد دارم فرمود بلى براى آنها استغفار كن و دوست آنها را اكرام كن. و اللّه العالم
جامع الأحكام (صافى گلپایگانی)، ج2، ص: 104
